Hoe verliep de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) in Ommen. De gebeurtenissen zoals die grotendeels in Ommen en omgeving plaatsvonden op rij.

De Joodse familie Vomberg uit Ommen voordat ze zijn omgebracht op 14 mei 1943 in Sobibor.
Afb.: Streekmuseum Ommen

De oorlog zorgde voor vijf donkere jaren met veel slachtoffers. Bijna de hele Joodse bevolking werd door de Nazi’s van de aardbodem weggevaagd. Van de in Ommen wonende joodse families heeft slechts een enkeling de oorlog overleefd. In het zicht van de bevrijding van Ommen kwamen drie Ommer inwoners om het leven door oorlogsgeweld.

1940
10 mei 1940: Bezetting door Duitsland.
1 juli 1940: Joden mochten niet meer deelnemen aan ‘luchtbescherming’. Gompel en Hartog de Levie, Joop van der Hoek en Hertog de Lange worden ontheven van hun taak.
Crash van een Wellington bommenwerper en de eerste bommen ontploffen op Ommer grondgebied.

1941
10 januari 1941: Alle Joden of personen met tenminste één Joodse grootouder moeten zich laten registeren bij de bevolkingsadministratie.(De legekosten bedragen 1 gulden). In Ommen lieten 83 personen zich registreren.
Maart 1941: Joden mogen niet langer een eigen bedrijf hebben en moeten hun zaak sluiten.
April 1941: De eerste borden met ‘voor joden verboden’. Joden waren niet meer welkom in hotels, restaurants en cafés. Later volgen ook parken en plantsoenen en hangen de bordjes ook in het Laarbos.
27 april 1941: Arriën, crash Wellington (Dammen, Trundie, Reid, Graham, Jacobs, Channing).
18 mei 1941: Varsen, 3 Britse bommen ontploffen.
13 augustus 1941: Beerzerhaar, bom.
1 september 1941: Met ingang van het nieuwe schooljaar mogen de joodse kinderen niet meer naar de openbare lagere school. Er wordt in de villa de Esch op Eerde een Joodse school ingericht voor de leerlingen uit Ommen, Den Ham en het Quakerinternaat.
31 oktober 1941: Arriën, 8 bommen ontploft.
Het Englandspiel is in Ommen gestart.
7 november 1941: Stegeren, start dropping, het zg. Englandspiel. Geheim agenten Lauwers en Taconis worden gedropt; hun fiets met parachute wordt een dag later gevonden.
Kamp Erika wordt geopend. Het eerste jaar voor veroordeelden.

1942
20 maart 1942: Verbod voor Joden om vervoermiddelen te bezitten of te besturen.
3 mei 1942: Joden ouder dan zes jaar moten een gele zespuntige Davidster met het woord “Jood” zichtbaar op hun kleding dragen.
1 juni 1942: Besthmenerberg, Arbeitslager kamp Erika in gebruik o.l.v. W. Schwier en K.L. Diepgrond voor “Justitieklanten”.
30 juni 1942: Avondklok ingesteld. Joden moeten tussen 20.00 en 06.00 uur thuis zijn.
Een grote bommenwerper stort neer. Vier doden in Ommen begraven.
20 juni 1942: Arriërveld, crash Stirling; 4 Engelse vliegers komen om het leven Arthur Buckley, Douglas A. Melville, Peter Nixey en Wilfred E. Pearson
Veel materiele schade door lukraak geloste bommen. Vliegtuigen waren beschadigd.
26 juni 1942: Lemelerberg, bos- en heidebrand t.g.v. brandbommen. Lemele, 2 bommen ontploft (Ramerman). Beerzerhaar, 3 bommen ontploft.
29 juli 1942: Varsen, vlieger opgepakt.
14 augustus 1942: Joodse mannen uit Ommen moeten zich melden in het Joodse werkkamp Wite Peal in St Johannesga. De jongens van De Haas duiken onder. Mau Bierman, Joop van der Hoek, Hertog de Lange Hartog en Jaap de Levie melden zich bij het werkkamp.
22 augustus 1942: Lemelerveld, brandbommen.
De joodse gemeenschap van Ommen wordt weggevoerd. Via Westerbork naar Polen waar hun de dood door vergassing staat te wachten.
3 oktober 1942: De achtergebleven gezinsleden van de Joodse families De Levie, Bierman, Van der Hoek en De Lange worden ’s morgens vroeg opgehaald en met een vrachtwagen naar Zwolle gebracht. Vandaar gaan ze per trein naar Westerbork. Daar zien ze de mannen weer die eerder die zomer zich hadden moeten melden in het werkkamp. Korte tijd later worden ze allemaal gedeporteerd naar Auschwitz. Geen van hen komt terug. Korte tijd later duiken de Joodse families De Haas en Van Gelder onder. Eerstgenoemde familie weet hierdoor te ontkomen aan de verschrikkingen van de concentratiekampen. Het echtpaar Van Gelder wordt later alsnog op hun onderduikadres gearresteerd, gedeporteerd en vermoord.

1943
20 januari 1943: Witharen, gewonde vlieger opgepakt.
De eerste joodse kinderen van de school in Eerde weggevoerd.
10 april 1943: Op 10 april 1943 moeten alle grensprovincies ‘Judenfrei’ zijn. Rabbi Cohen en zijn vrouw Perlina en het echtpaar Vomberg en hun kinderen, evenals de Joodse leerlingen van het Quakersinternaat moeten zich melden bij kamp Vught.
Studenten die weigerden een loyaliteitsverklaring te tekenen worden in kamp Erika opgesloten.
19 april 1943: Besthmenerberg, einde “Justitieklanten”. Arbeitseinsatz en onderduikers/studenten.
Het verzet in Ommen overvalt arbeidsbureau.
29 september 1943: Ommen, overval GAB.
20 oktober 1943: Witharen, geallieerde vlieger opgepakt.
Boven Junne en Stegeren ontploft een B-17 bommenwerper. 7 inzittenden komen om en een ondergedoken Jood.
13 november 1943: Stegeren/Junne, B-17 bommenwerper ontploft, 7 inzittende komen om. Door het ongeluk vlucht een joods gezin. De vader wordt door kampbewaarders van Erika doodgeschoten.
13 november 1943: Laarbrug, crash P-47. Hubbard komt neer in Sibculo en ontsnapt.
In Beerzerveld komen bommen neer. In Witharen raakt een boerderij door bommen in brand. In Lemelerveld stort een Duitse jager neer. Vlieger komt om.
12 december 1943: Arriën, enkele niet ontplofte bommen neergekomen. Beerzerhaar, vliegtuig neergestort.
16 december 1943: Witharen, boerderij door brandbommen in brand.

1944
30 januari 1944: Lemelerveld, crash Me-109G6, Bähr komt om.
Bij luchtgevechten worden 7 Duitse jagers neergeschoten. 3 komen in Ommen neer. Sommer ligt nog in de buurt van de crash. Brandes is in 1977 geborgen. In de Regge een Amerikaanse vlieger die te vroeg is gesprongen.
10 februari 1944, Beerzerveld, crash 2 x Me-109G6, Brandes en Sommer beiden dood.
10 februari 1944: Junne, crash Me-109G6, Posemann dood.
21 februari 1944: Laarbrug, geallieerde vlieger in de Regge (dood).
Het NS-station Ommen wordt door vliegtuigen aangevallen. In Dalmsholte maakt vliegtuig noodlanding; vlieger ontkomt, maar wordt later gepakt en bij de Woeste Hoeve op 7 maart 1945 doodgeschoten.
8 maart 1944: Ommen, beschieting NS-station; enkele geallieerde vliegers opgepakt.
15 maart 1944: Ommen, geallieerde vliegers opgepakt.
29 april 1944: Ommen/Eerde, geallieerde vliegers opgepakt.
30 mei 1944: Dalmsholte, crash P-51 jager; Czeslaw Oberdak.
12 juni 1944: KP-Ommen opgericht o.l.v. Jan Seigers.
Ommer verzetsmensen worden opgepakt als ze naar piloten zoeken. Verzetsmensen uit Twente zijn op weg naar Zwolle. Bij de Steile Oever raken ze in een vuurgevecht met bewakers van kamp Erika.
29 juni 1944: Ommen, Seigers, Dam en Jansen opgepakt; geallieerde vliegers opgepakt; spoorlijn beschoten.
26 juli 1944: Vilsteren/Dalfsen, 2 Duitse vliegers neergekomen.
5 september 1944: Hammerweg/Steile Oever, vuurgevecht. Verzetsmensen Douwe Mik, Albert Wisman, Henny Meulenbelt, Hans Mulder, Herman van der Veen en Herman Höften
In Stegeren worden wapens en geheime agenten gedropt. Dit was een van de “Jedburghteams”. In Eerde crasht een Amerikaanse jager. De vlieger komt om.
11 september 1944: Stegeren, dropping Evert; geheim agenten Henk Brinkgreve, John M. Olmsted en Bunny Austin.
11 september 1944: Eerde, crash P51-D, Lougheed dood.
6, 14, 21 en 28 oktober 1944: Stegeren, droppings Evert.
1 en 15 november 1944: Stegeren, droppings Evert.
Er vinden steeds meer luchtaanvallen plaats. Kamp Erika wordt aangevallen. Nieuwebrug, caféhouder gedood en raakt een arbeider gewond en overlijdt later.

1945
14 januari 1945: Ommen, bombardement omgeving NS-station en spoorlijn tevens Kamp Erika (3 doden en 29 gewonden).
14 januari 1945: Nieuwebrug, luchtaanval, 2 doden.
In Lemelerveld ontploft een bom op een boerderij. Boer, vrouw en knecht komen om. In de Wolfskuilstraat raakt een woning door een bom in brand. In Arriën wordt het kamp van de NAD geraakt.
3 februari 1945: Lemelerveld, boerderij gebombardeerd, 3 doden. Ommen, bommen op het station. Arriën, bommen op het NAD-kamp. Beerzerveld, schip beschoten. Stegeren, dropping Evert.
In Stegeren komt een V2 neer. Spoorlijn Zwolle-Ommen-Emmen wordt meermalen aangevallen. In Dalmsholte raken kinderen gedood en gewond door het spelen met gevonden munitie.
19 februari 1945: Stegeren, V2 ontploft.
25 februari 1945: Ommen, aanval op de spoorlijn. Kinderen spelen met munitie; 2 doden en gewonden.
26 februari 1945: Beerze, overval Marinus de Bruin.
5, 14, 15 en 19 maart 1945: Ommen, bommen op NS-station en spoorlijn.
Regelmatig luchtaanvallen door geallieerden op alle verkeer. In Stegeren worden geheim agenten gedropt.
17 maart 1945: Stegeren, dropping Evert.
26 maart 1945: Lemelerveld, bommen op schepen Overijssels kanaal.
30 maart 1945: Ommen, luchtaanval op weg Ommen-Zwolle, 1 dode.
31 maart 1945: Ommen, crash P51-D, Foster.
3 april 1945: Stegeren, dropping Evert, BBO-(geheim)agenten J.M.Christiaansen en D. den Dekker.
Kamp Erika wordt ontruimd; enkele honderden gevangenen lopen naar Westerbork. Onderweg weten velen te ontvluchten. Bij de bevrijding van Ommen komen twee Canadezen, drie Nederlanders en zes Duitsers om het leven.
5 april 1945: Besthmenerberg, ontruiming kamp Erika.
6 april 1945: Ommen, eerste contact Canadezen; twee Canadese militairen komen om op de Stationsweg. Terugtrekking en brug over de Regge Nieuwebrug opgeblazen.
10 april 1945: Beschieting door de Canadezen op Ommen. Twee inwoners raken zwaar gewond; 1 overlijdt en de ander de volgende dag. In Dalmsholte wordt een boer op het land dodelijk getroffen.
11 april 1945: Ommen, Vechtbrug opgeblazen, bevrijding Ommen door de Canadezen.

Herdenken
In Ommen en naaste omgeving zijn verschillende monumenten die de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog levend houden. Aan de muur van het gemeentehuis bevindt zich een gebeeldhouwd herdenkingsmonument, ter herinnering aan de strijd voor de vrijheid tegen de onderdrukking in de oorlogsjaren 1940-1945. Alle uit de gemeente Ommen omgekomen inwoners worden herdacht met hun namen. Hier staat de tekst: “Ter herinnering aan de inwoners van Ommen die door oorlogshandelingen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen”. Het gaat om 71 namen van omgekomen Ommenaren, inclusief de Joodse bevolking en de Joodse leerlingen van de Internationale Quakerschool Eerde. Ook zij die omgekomen zijn in het voormalig Nederlands Indië en Korea worden hier herdacht. Als herinnering aan de Joodse gemeenschap zijn in Ommen op een achttal (voormalige woon)locaties in het centrum 27 zogeheten Stolpersteine gelegd. Op de steen een messing plaatje met de vermelding van de namen, geboorteplaats en -datum en de plaats en datum van overlijden van de Ommer Joden. Voor de 14 omgekomen joodse leerlingen van de Quakerschool Eerde staat in de kasteeltuin een monument met daarop hun namen vermeld. Verder is er een monument op de Joodse begraafplaats en op de Algemene begraafplaats aan de Hardenbergerweg. Op de Besthmenerberg staat een monument dat herinnert aan Kamp Erika en in Stegeren een monument ter herinnering aan het droppingsveld. Lemele heeft een oorlogsmonument op de begraafplaats.

Bron: Harry Woertink – 30 april 2018