Vereniging de Ommerschans start zondag 26 mei weer met de maandelijkse rondwandeling met gids door het mooie en historische gebied de Ommerschans.

Ommerschans weer middelpunt van rondwandelingen met gids.

Kolonie
In de anderhalve durende wandeling vertelt de gids over de geschiedenis van het unieke gebied. Met onder meer verhalen over het zwaard van Ommerschans (dat te zien is in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden), de muiterij op de schans, de overval door de patriotten. Ook wordt er veel aandacht besteed aan de ruim 700 ha grote straf-en bedelaarskolonie Ommerschans. Je hoort niet alleen de historische feiten, maar ook verhalen over de bewoners en de dagelijkse gang van zaken op de kolonie. De gids vertelt ook over de geschiedenis van CTP Veldzicht in Balkbrug die zijn oorsprong vindt in de kolonie Ommerschans. Hoor hoe het dorp Balkbrug onlosmakelijk verbonden is met Ommerschans.

Rijke geschiedenis
De Ommerschans was ooit een aarden schans met vier bastions, een gracht en lunetten. Later een bedelaarsgesticht, nu een natuurmonument. De schans, onder de gemeente Ommen, kent een rijke geschiedenis. Om tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) de noordelijke provincies te beschermen tegen aanvallen van Spaanse soldaten werd in 1628 de Ommerschans in gebruik genomen. Van de schans zelf is alleen nog een deel van de stervormige gracht zichtbaar. De tegenwoordige Balkerweg loopt dwars door de schans. Omstreeks 1714 werd de vesting ontmanteld en aangekocht door de Stad-Ommen, die er een herberg liet bouwen ter hoogte van de nu nog bestaande kerk.

Bedelaarskolonie
De Maatschappij van Weldadigheid – opgericht om het bedelen in de straten een halt toe te roepen – verkreeg in 1818 de inmiddels vervallen schans met omliggende velden, venen en moerassen om er een bedelaarskolonie te beginnen. Luilevende armen moesten woeste gebied ontginnen tot vruchtbare gronden. Niet alleen om in hun eigen levensonderhoud te kunnen voorzien maar ook om arbeidsvreugde bij te brengen.

Kloosterachtig gebouw
Binnen de gracht deed een twee verdiepingen tellend kloosterachtig gebouw dienst als verblijfplaats voor de 1000 tot 1200 opgepakte bedelaars, landlopers, dronkaards en ander gespuis uit de grote steden. Ze werden onder zwaar toezicht aan het werk gezet. Ze moesten helpen met de ontginning, turfsteken of landarbeid verrichten op de buiten de gracht gelegen twintigtal boerderijen. Binnen de grachten werden in de werkplaatsen allerlei karweitjes verricht.

Uit de tijd van het bedelaarsgesticht stamt het kerkhof. In het gesticht was de medische toestand slecht en het eten schaars. Mede door besmettelijke ziekten stierven er dan ook veel mensen. Op het kerkhof liggen maar liefst 5448 mensen begraven uit de periode van 1821-1889.

Opheffing
Als in 1889 de bedelaarskolonie wordt opgeheven zijn er 21 boerderijen gebouwd en is duizend hectare grond in cultuur gebracht. De koloniegronden en boerderijen zijn toen geleidelijk verkocht aan particulieren.

In 1894 wordt een paar honderd meter noordelijker net buiten de grens van de gemeente Ommen een opvoedingsgesticht gebouwd waar 120 jongens worden opgeleid als smid, kleermaker of timmerman. Als in 1930 het opvoedingsgesticht voor jongeren wordt opgeheven maakt het in 1933 plaats voor het Rijksasiel voor Tbs’ers. Sinds 1998 is de nieuwe benaming Forensisch Psychiatrisch Centrum Veldzicht.

Aanmelden
De start van de rondwandeling is om 14.00 uur op de parkeerplaats, bij het kanon, in hartje Ommerschans. Vooraf aanmelden via info@ommerschans.nl. De kosten zijn 5 euro per persoon (er is geen mogelijkheid om te pinnen). Basisschoolleerlingen en leden van de vereniging wandelen gratis mee. 

De datums van de rondwandelingen zijn: 26 mei 2024, 30 juni 2024, 28 juli 2024, 25 augustus 2024, 29 september 2024, 27 oktober 2024, 24 november 2024.

Tekst: Harry Woertink – Foto: collectie OudOmmen.nl

Wat stond er in de krant 50 jaar geleden.

1974. De Konijnenbeltsmolen aan de Zwolseweg in desolate toestand. Aan de buitenkant van de molen verschenen in de loop der jaren grote silo’s, een maalderij, loodsen en werd kantoorruimte aangebouwd. Door de langdurige stilstand was de molen sterk in verval geraakt. De gemeente Ommen besluit tot aankoop van de molen en restaureert de molen deels. Bij deze restauratie werd “het gaande werk” helaas niet hersteld. De molen kan nu alleen “voor de Prins draaien”: er is geen maalwerk meer aanwezig. In 1990 is rond de Konijnenbeltsmolen het appartementencomplex “Molenerf” gebouwd. Deze bouw past niet bij de biotoop van de molen en vormt dan ook een flinke windbelemmering.

De website OudOmmen.nl brengt u regelmatig op de hoogte met ‘oud’ nieuws uit Ommen.

Camping de Beerze Bulten viert dit jaar zijn 75-jarig bestaan.

1959. “Temidden van het fraaie natuurschoon ligt het kamphuis De Hagehorst”
Zie voor meer afbeeldingen het fotoalbum “Camping De Beerze Bulten“

Beeldbank
Het 75-jarig jubileum is voor de stichting OudOmmen.nl aanleiding om hier aandacht aan te besteden. Een stukje geschiedenis in combinatie met het uitbreiden van de Beeldbank met vele tientallen professionele foto’s.

Recreëren aan de Vecht
In 75 jaar veranderde camping de Beerze Bulten van een kale zandvlakte in een 5-sterrencamping. Het begon toen Gerrit-Jan Hagedoorn – warme bakker uit Almelo – in 1949 in Beerze midden in de natuur en dicht aan de Vecht een stuk zandvlakte met bulten kon kopen. Hij zette er een theehuis neer en gaf wie dat wilde de mogelijkheid om hier tegen een kleine vergoeding te kamperen. De plek om de tent op te zetten mocht zelf uitgekozen worden, immers er was genoeg ruimte. Eerst was er alleen dagrecreatie met zwem- en visgelegenheid in de Vecht. Maar al snel was er behoefte aan een ‘huuske’ en nog weer later wilden gasten blijven overnachten. Er kwamen enkele zomerhuisjes bij. De zaken gingen goed en toen Hagendoorn ontdekte dat er meer brood zat in de camping dan in de bakkerij richtte hij zich geheel op de camping in Beerze en werd de bakkerij in Almelo van de hand gedaan.

door burgemeester Hans Vroomen

Het Kamp Erika-monument op 4 mei 2024.

Gedicht
Terwijl de avond
naar de lente loopt
en wij hier zwijgen
ritselt het in de wind.

Wij gaan voorbij de stilte
naar wie verdween.

Met zoveel vrijheid om ons heen
mogen wij hier verder leven
de stilte is voor hen alleen.

Wij denken aan wat is
wat was
het ademt in het gras.

In vrijheid zijn wij gekomen
In vrijheid zijn wij vandaag naar deze plek gekomen.
Vrijwillig staan wij hier op de Besthmenerberg.
In vrijheid kunnen wij onze gedachten laten gaan over deze plek.
Misschien hoort u de stilte of voelt u de rust.

De gevangenen van Kamp Erika zijn hier naartoe gesleept. Zij hadden geen keuze, ze kwamen terecht op een plek waar een schrikbewind heerste. Gevangenen werden afgebeuld, uitgehongerd en afgeranseld. Niet alleen hun vrijheid is hen afgenomen, maar ook hun waardigheid als mens. De gevangenen van Erika hebben geen rust ervaren.

Niet alleen de bezetter, maar ook landgenoten hebben hier hun lusten bot gevierd op deze gevangenen. Gedetineerden die om allerlei redenen hier terecht zijn gekomen hebben hier geleden: vermoord, mishandeld, uitgehongerd. Ruim 170 gevangenen vonden de dood.

Levens getekend
Voor hen die het overleefden, waren hun levens getekend. En soms ook de levens van hun kinderen en kleinkinderen. Het maakte deze plek ook voor hen en voor ons tot een ongemakkelijke plek. Misschien wel een schuldige plek.

Toch was er ook toen een enkel sprankje hoop. De gruwelen van Erika ging in 1943 niet voorbij aan drie Leeuwarder raadsheren, die een verdachte moesten veroordelen. De man had 1.500 gulden gestolen van zijn schoonfamilie. De raadsheren realiseerden zich dat de verdachte na veroordeling naar deze plek gestuurd zou worden. Dat konden zij niet met hun geweten in overeenstemming brengen. In hun vonnis spraken zij dit uit: klip en klaar. Zij legden hem een zodanige straf op, dat de veroordeelde direct naar huis kon. Kamp Erika is hem bespaard gebleven. Het was een uitzonderlijk verzet in het besef, dat de bezetter dit niet zou accepteren. De bezetter gooide hen dan ook het gerechtshof uit.

Belangstelling voor het verhaal gegroeid
De afgelopen jaren is de belangstelling voor het verhaal van Kamp Erika gegroeid. Daar was tijd voor nodig: de pijn en de ervaren schuld waren groot. Het is ook geen gemakkelijk verhaal: geen kamp van de bezetter, maar een Nederlands kamp. Geen bezetter die zich beestachtig gedroeg, maar landgenoten die zich gruwelijk vergrepen aan hun medemens. Bovendien een kamp dat na de oorlog fungeerde als kamp voor foute landgenoten. Ook met hen zijn verschrikkelijke dingen gebeurd.

Belangrijk
Het is belangrijk dat het verhaal van Kamp Erika telkens wordt verteld. Als waarschuwing aan ons allemaal. De drie raadsheren zochten naar rechtvaardigheid: een mens tot zijn recht laten komen. Hem beschermen tegen een onmenselijke behandeling.

Wij staan voor een samenleving waarin mensen veilig zijn, ze mogen zijn wie ze zijn, en hun menselijkheid wordt beschermd. Een samenleving waarin we verbonden zijn in onze verscheidenheid. Een samenleving waarin we ook de ander zijn plek gunnen; waarin we met elkaar mogen leven in vrijheid.

Laten we dat besef meenemen als we dadelijk verder lopen, terug ons eigen leven in. Met zoveel vrijheid om ons heen mogen wij hier verder leven.

Uitgesproken door Hans Vroomen, 4 mei 2024, 18.00 uur.

Enkele honderden mensen bezochten zaterdag 4 mei de Dodenherdenking bij het Kamp Erika-monument op de Besthmenerberg.

Rikus van Heerde (rechts) legt als oud-gevangene van Kamp Erika samen met zijn zoon bloemen bij het monument.
Zie voor meer afbeeldingen het fotoalbum Dodenherdenking 2024

Toenemende belangstelling
Het lijkt erop dat de belangstelling voor deze herdenking elk jaar toeneemt. Het in beton uitgevoerde monument met de contouren van de barakken herinnert aan het gevangenkamp Erika in de bossen op de Besthmenerberg. De Nederlandse vlag hing ter gelegenheid van Dodenherdenking halfstok. De herdenking werd gehouden vanaf 17.50 uur om zo herdenkingen van 20.00 uur elders mee te kunnen maken.

Vrijheid
Burgemeester Hans Vroomen hield een indrukwekkende toespraak waar hij inging op de martelingen die de gevangenen moesten ondergaan. Ook het belang van herdenken en het in vrijheid kunnen leven werden door Vroomen benadrukt.

Aan de muur van het gemeentehuis bevindt zich een gebeeldhouwd oorlogsherdenkingsmonument, ter herinnering aan de strijd voor de vrijheid tegen de onderdrukking in de oorlogsjaren 1940-1945.

2023. Dodenherdenking bij het Ommer gemeentehuis, op de achtergrond het oorlogsherdenkingsmonument.

71 namen
Sinds 11 april 2015 worden alle uit de gemeente Ommen omgekomen burgers herdacht met hun namen bij het bestaande monument. Hier staat de tekst: “Ter herinnering aan de inwoners van Ommen die door oorlogshandelingen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen”. Het gaat om 71 namen van omgekomen Ommenaren, inclusief de Joodse bevolking en de Joodse leerlingen van de Internationale Quakerschool Eerde. Ook zij die omgekomen zijn in het voormalig Nederlands-Indië en Korea.

Titus Leeser
Het reliëf van het herdenkingsoorlogsmonument is vervaardigd door beeldhouwer Titus Leeser (1903-1996) en gemaakt van Franse kalksteen. De voorstelling is een verzetsstrijder, landbouwer en soldaat.

Leeser heeft in de uitgebeelde figuren kracht laten uitgaan waarmee Nederland zijn vrijheid heeft herwonnen. In 1956, toen het gemeentehuis aan de Markt was uitgebreid was er plek voor dit monument. Met de verhuizing van het gemeentehuis in 1982 naar de Chevalleraustraat verhuisde ook het monument mee.

Overijssels Verzetsmonument
Titus Leeser is ook de maker van het sculpturale gedeelte van het Overijssels verzetsmonument in Markelo. Uit brokken van een soort harde Franse kalksteen maakte de beeldhouwer drie figuren, twee mannen en een vrouw. Een van de mannen is gewapend met een stengun. De andere is ongewapend, maar uit zijn houding, uit zijn tot vuisten gebalde handen spreekt verbijstering en ontzetting.

Op zaterdag 4 mei wordt bij verschillende monumenten in de gemeente Ommen stil gestaan bij Dodenherdenking.

Het gedenkmonument op de Joodse begraafplaats.
Zie voor meer afbeeldingen het album “Herdenkings monumenten WOII“.

Vrijheid vertelt
Tijdens Dodenherdenking worden alle burgers en militairen van Nederland herdacht die waar ook ter wereld zijn omgekomen sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. Het jaarthema voor 2024 is “Vrijheid vertelt”, opmaat naar 80 jaar vrijheid.

Het 4 en 5 mei comité in Ommen heeft grote twijfels over het verplaatsen van het herdenkingsmonument bij het gemeentehuis en dan ook de jaarlijkse Dodenherdenking naar een nieuw aan te leggen ‘Herdenkingsplein’ aan de Haven West.

Impressie van het in groen gelegen Herdenkingsplein op de Kop van de Haven (bron: illustratie gemeente Ommen)

Kop van de Haven
De onder de naam ‘Kop van de Haven’ gepresenteerde plannen voor een nieuw in groen omgeven Herdenkingsplein en ook die van een aan te leggen buurttuin werden deze week gepresenteerd in de raadscommissie. Verantwoordelijk wethouder Bart Jaspers Faijer liet na afloop weten de voorstellen binnenkort te bespreken in de vergadering van het college van burgemeester en wethouders.

Tijdens de Nationale Dodenherdenking zaterdag 4 mei is er ’s avonds tussen 19.50 en 20.53 uur op NPO 2 aandacht voor Kamp Erika.

1943. Een groep gevangenen marcheert door de Bouwstraat langs de kerk in Ommen. Ze zijn na een dag dwang­arbeid op de terugweg naar Kamp Erika.

NPO 2
Rondom de herdenkingsplechtigheid op de landelijke tv praat Afke Boven van de NOS met historicus en onderzoeksjournalist Hester den Boer over de beladen geschiedenis van Kamp Erika.

Martelingen en excessief geweld
Hester den Boer schreef een boek over Kamp Erika, waar haar opa Jan tijdens de oorlog had vastgezeten. Den Boer heeft Holocaust- en genocidestudies gestudeerd aan de UvA, maar van Kamp Erika had ze nog nooit gehoord. Ze kwam er al snel achter dat het een van de vijf concentratiekampen in Nederland is geweest, samen met die in Amersfoort, Westerbork, Vught en Schoorl. Wat Kamp Erika onderscheidt van de andere vier, is dat op dit terrein in Ommen de bewaking in handen was van Nederlanders. Bewakers van wie een aantal net zo wreed, zo niet wreder was dan de Duitse bezetters. Martelingen en excessief geweld waren aan de orde van de dag, zeker 180 gevangenen kwamen om. Na de oorlog kwam op de plek van het kamp een camping – alsof er niets was gebeurd.

Website Kamp Erika
Behalve het boek heeft Hester ook een website (www.kamperika.nl) gelanceerd met een serie beeldverhalen. De website wordt de komende tijd nog aangevuld met onder andere een digitale namenlijst van de gevangenen. Het gaat om de namen vanaf juni 1944 t/m maart 1945.

Website: www.kamperika.nl

Cover van het boek Kamp Erika van Hester den Boer.

Tekst: Harry Woertink – Foto’s: collectie OudOmmen.nl